Η τεχνική του εμβολιασμού (μπόλιασμα) περιλαμβάνει την συνένωση δύο διαφορετικών φυτών σε συγκεκριμένα σημεία και την ταυτόχρονη συνεργατική ανάπτυξή τους, προκειμένου να πάρουμε από τα δύο αυτά φυτά τα καλύτερα χαρακτηριστικά τους.
Όπως είναι γνωστό οι άγριες ποικιλίες των οπωροφόρων δέντρων δεν καρποφορούν φρούτα αρκετά θρεπτικά ούτε είναι ανθεκτικά σε μια σειρά σοβαρών ασθενειών που πλήττουν τους καρπούς και τους κλάδους των δέντρων. Απ’ την άλλη, το ριζικό τους σύστημα παρουσιάζει ανθεκτικότητα στα παθογόνα του εδάφους.
Αυτά τα ζητήματα λύνονται με το μπόλιασμα κατάλληλων ποικιλιών πάνω στα άγρια υποκείμενα. Αυτές οι κατάλληλες ποικιλίες είναι υπεύθυνες για την ανάπτυξη της κόμης των δέντρων και των καρπών που θα παραχθούν. Εξασφαλίζουν μεγάλη παραγωγή και φρούτα με μεγάλο μέγεθος και ομοιομορφία.
Για τον κορμό και τις ρίζες οι καλλιεργητές επιλέγουν μια ποικιλία από ένα πολύ ανθεκτικό φυτό, που ο καρπός του , όμως είναι ακατάλληλος για κατανάλωση. Ο συνδυασμός των καλύτερων και επιθυμητών χαρακτηριστικών των δύο φυτών επιτυγχάνεται μέσω του εμβολιασμού ή αλλιώς μπολιάσματος.
Ο εμβολιασμός των δέντρων δεν αφορά μόνο τους επαγγελματίες καλλιεργητές, αλλά τον καθένα που έχει κήπο και θέλει να φυτέψει σε αυτόν μερικά δέντρα για να του δίνουν εδώδιμους καρπούς. Για παράδειγμα, αν θέλετε να φυτέψετε μια ποικιλία αχλαδιάς στον κήπο σας που έχει εύγευστους καρπούς , αλλά από την άλλη είναι εξαιρετικά ευαίσθητη σε ασθένειες, τότε θα πρέπει να την εμβολιάσετε σε ένα ανθεκτικό υποκείμενο, ώστε να έχετε ένα εύρωστο φυτό με ωραίους και χυμώδεις καρπούς. Αν έχετε όρεξη να αρχίσετε την πρακτική εξάσκηση, το μόνο που χρειάζεστε είναι μια κολλητική ταινία και ένα κλαδευτήρι ή ένα πολύ κοφτερό μαχαίρι.
Οι αρχάριοι μπορούν να ξεκινήσουν με τον ενοφθαλμισμό τύπου-Τ, ο οποίος είναι ο πιο εύκολος και συχνός εμβολιασμός στα καρποφόρα δέντρα. Σε αυτού του τύπου τον εμβολιασμό το εμβόλιο είναι απλά ένας οφθαλμός (μπουμπουκάκι στη μασχάλη των φύλλων). Σε γενικές γραμμές, η καλύτερη περίοδος για μεταμόσχευση είναι η άνοιξη, διότι τότε το εσωτερικό στρώμα του φλοιού είναι αρκετά μαλακό και επιδεκτικό για να δεχτεί το εμβόλιο.
Το πρώτο πράγμα που έχετε να κάνετε είναι να εξάγετε έναν οφθαλμό από την ποικιλία που έχετε επιλέξει, κάνοντας ένα βαθύ κόψιμο με ένα μαχαιράκι μέχρι τα εσωτερικά στρώματα του φλοιού (το στρώμα με το πράσινο χρώμα). Να θυμάστε πως δεν πρέπει να αφαιρέσετε τον μίσχο του φύλλου στη μασχάλη του οποίου βρίσκεται ο οφθαλμός.
Αργότερα κάντε μια τομή σχήματος «Τ» στο υποκείμενο πάνω στο οποίο θα τοποθετηθεί ο οφθαλμός. Τοποθετήστε μέσα στη σχισμή τον οφθαλμό, όπως βλέπετε στις φωτογραφίες. Στη συνέχεια, δέστε τον κλάδο με κάποια κολλητική ταινία, αφού όμως βεβαιωθείτε ότι εμβόλιο και υποκείμενο είναι καλά συνδεδεμένα και οι καμβιακοί τους ιστοί εφάπτονται.
Με την πάροδο του χρόνου η τομή θα κλείσει σταδιακά με τον σχηματισμό κάλλου (μη διαφοροποιημένος ιστός) από το δέντρο και όταν κλείσει εντελώς αφαιρέστε την κολλητική ταινία. Το μόσχευμα είναι έτοιμο και αναπτύσσεται κανονικά και εσείς απλά περιμένετε να δείτε το αποτέλεσμα.
Η αναπαραγωγή μέσω μοσχευμάτων και εμβολιασμού θεωρείται μια από τις πιο σημαντικές τεχνικές που οδήγησε στην ανάπτυξη και εξέλιξη της καλλιέργειας των καρποφόρων δέντρων. Ο πολλαπλασιασμός ενός φυτού μέσω των σπόρων του δίνει ετερογενή φυτά απογόνους τα οποία έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά σε σχέση με τα γονεϊκά φυτά (είναι η λεγόμενη σεξουαλική ή εγγενής αναπαραγωγή).
Τα μοσχεύματα και ο εμβολιασμός εξασφαλίζουν πως η ίδια ποικιλία φυτού (κλώνος φυτού) μπορεί να πολλαπλασιαστεί άπειρες φορές εξασφαλίζοντας ότι τα χαρακτηριστικά του μητρικού φυτού παραμένουν αμετάβλητα στα επόμενα φυτά (είναι η λεγόμενη ασεξουαλική ή αγενής αναπαραγωγή).
Όταν μια ποικιλία δέντρου είναι ανθεκτική σε σοβαρές ασθένειες ή έχει άριστη ποιότητα καρπών, ο πολλαπλασιασμός μέσω μοσχευμάτων επιτρέπει την αναπαραγωγή της ποικιλίας συνεχώς με νέους κλώνους με παρόμοια χαρακτηριστικά.
Ουσιαστικά, ο εμβολιασμός μέσω μοσχευμάτων γίνεται δυνατός στα φυτά λόγω του καμβιακού ιστού, ένας ιστός σχήματος δακτυλίου μέσα στους βλαστούς και τους κλάδους των δέντρων, τα κύτταρα του οποίου έχουν την ικανότητα να αναδιπλασιάζονται και να δίνουν ξύλωμα και φλοίωμα με αποτέλεσμα κάθε πληγή και σχισμή πάνω στο ξύλο να κλείνει.
Το κάμβιο κατά τη διάρκεια της άνοιξης και του θέρους δίνει νέους ιστούς και νέα αγγεία επιτρέποντας στους χυμούς του δέντρου να μεταφέρονται αποτελεσματικά σε όλο το δέντρο. Το αποτέλεσμα της δράσης του καμβιακού ιστού είναι η διάμετρος του κορμού και τα ξυλώδη όργανα ξυλώδη του δέντρου να αυξάνονται σταδιακά.
στο ποιο πάνω μέρος του αφιερώματός μας στον εμβολιασμό των καρποφόρων δέντρων είδαμε την μέθοδο ενοφθαλμισμού που είναι κατάλληλη να εφαρμόζεται μέσα στην άνοιξη και είναι η πιο απλή και ανέξοδη μέθοδος για κάποιον που ασχολείται ερασιτεχνικά με τα δέντρα του κήπου του. Σε αυτό το άρθρο θα δούμε την μέθοδο του εγκεντρισμού με μοσχεύματα νεαρούς βλαστούς με τους οποίους θα εμβολιάσουμε το υποκείμενο δέντρο.
Ας επαναλάβουμε με δυο λόγια για ποιο λόγο πρέπει να κάνουμε εγκεντρισμό στα οπωροφόρα δέντρα μας. Αν επιχειρήσουμε να πάρουμε ένα καρποφόρο δέντρο φυτεύοντας σπόρο, το δέντρο που θα προκύψει θα είναι πολύ διαφορετικό από την ποικιλία από την οποία πήραμε τον σπόρο. Αυτό συμβαίνει επειδή το σπορόφυτο προκύπτει μέσω εγγενούς αναπαραγωγής, δηλαδή δεν έχει τον ίδιο γενότυπο με το αρχικό φυτό και επομένως τα χαρακτηριστικά του καρπού και του δέντρου θα είναι τελείως διαφορετικά (ξινά φρούτα, μικρότερο μέγεθος καρπού, άγρια χαρακτηριστικά σε βλαστούς και κλάδους). Για να μπορέσουμε να αναπαράγουμε την ποικιλία δέντρου που επιθυμούμε πρέπει να εφαρμόσουμε μια τεχνική εμβολιασμού και εγκεντρισμού ώστε τα νέα μας δέντρα να έχουν ακριβώς τα ίδια χαρακτηριστικά με την αρχική ποικιλία (κλώνοι).
Ο εγκεντρισμός μέσω μοσχευμάτων βλαστού είναι χρήσιμος, εν τούτοις, για περισσότερες εφαρμογές εκτός από την αναπαραγωγή μιας συγκεκριμένης ποικιλίας. Χρησιμοποιείται επίσης για την επούλωση τραυμάτων στον κορμό και τους κλάδους των οπωροφόρων δέντρων ή για αλλαγή ποικιλίας σε ανεπτυγμένα και ώριμα δέντρα. Επίσης, εγκεντρισμός εφαρμόζεται μερικές φορές για την στήριξη του δέντρου και για μηχανικούς λόγους.
Γλωσσάριο Όρων Εγκεντρισμού:
Σκελετοεμβολιασμός – Η διαδικασία της αποκοπής της κόμης του δέντρου ή των βασικών βραχιόνων ενός ανεπτυγμένου δέντρου με σκοπό την αλλαγή της ποικιλίας του.
Υποκείμενος βλαστός – Ο Βλαστός πάνω στον οποίο γίνεται ο εμβολιασμός, δηλαδή ο βλαστός στον οποίο εισάγεται το μόσχευμα.
Υποκείμενο – Ο κορμός και το ριζικό σύστημα του δέντρου πάνω στο οποίο κάνουμε εγκεντρισμό.
Μόσχευμα Βλαστού – Ένας μονοετής, συνήθως, βλαστός με τρεις ή τέσσερις οφθαλμούς του περασμένου έτους που χρησιμοποιείται ως κεντράδι στο υποκείμενο.
Κάμβιο – Ο δακτυλιοειδής ιστός εντός του βλαστού του δέντρου που βρίσκεται ανάμεσα στο ξύλο και το φλοιό. Είναι υπεύθυνος για την αύξηση της διαμέτρου του κορμού και των κλάδων και παράγει ξύλωμα και φλοίωμα καθ όλη την περίοδο της βλαστικής ανάπτυξης.
Λήθαργος Δέντρου – Η κατάσταση που πέφτουν τα δέντρα την χειμερινή περίοδο, όταν αναστέλλουν την ανάπτυξή τους.
Ενοφθαλμισμός – Το μόσχευμα που αποτελείται από το τεμάχιο ξύλου που περιλαμβάνει έναν οφθαλμό του φυτού (Είδαμε περισσότερα γι’ αυτό στο προηγούμενο μέρος).
Ποικιλία – Δέντρα με παρόμοια χαρακτηριστικά (κλώνοι) που αναπαράγονται μόνο αγενώς (με μοσχεύματα).
Ποια δέντρα μπορούν να εγκεντριστούν;
Νεαρά και ανθεκτικά οπωροφόρα δέντρα πάνω από 5 ετών είναι κατάλληλα για εγκεντρισμό. Επίσης μπορούν να εγκεντριστούν δέντρα που είναι πάνω από 10 έτη με περισσότερη προσοχή στην διαδικασία ώστε να πετύχει ο εμβολιασμός και να μην μολυνθούν οι τομές. Προτιμήστε δέντρα που έχουν πολύ ανθεκτικό ριζικό σύστημα.
Για νεαρά δέντρα μέχρι 5 ετών συνιστούμε να κεντρίζονται στους βραχίονες 40 – 60 cm απο τον κορμό. Αν γίνει πιο κάτω υπάρχει κίνδυνος ο κορμός να αναπτυχθεί και να καλύψει το μόσχευμα και ο εγκεντρισμός να αποτύχει . Δέντρα μέχρι 5 ετών μπορούν να εμβολιαστούν.
Τα μεγαλύτερα δέντρα κεντρώνονται μόνο μια φορά στους βραχίονες με μεγάλη προσοχή σε δύο βήματα: Το μισό μέρος του δέντρου τον πρώτο χρόνο και το άλλο μέρος τον δεύτερο για να μην καταπονηθούν και να μην μολυνθούν από ασθένειες.
Πώς να Συλλέξω και να Αποθηκεύσω τα Μοσχεύματα Βλαστού;
Τα μοσχεύματα βλαστού επιλέγονται από βλαστούς που αναπτύχθηκαν την προηγούμενη σεζόν και ενώ το δέντρο βρίσκεται σε λήθαργο. Σε κάθε περίπτωση συλλέγονται πριν αρχίσει η άνοιξη. Εάν συλλέξετε τα μοσχεύματα λίγο πριν την άνοιξη (Γενάρης-Φλεβάρης), υπάρχει ο κίνδυνος οι οφθαλμοί τους να αρχίσουν να βλασταίνουν ή να έχουν υποστεί τραυματισμούς και φθορές κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Η καλύτερη εποχή για να κόψετε και να συλλέξετε αυτά τα μοσχεύματα είναι το φθινόπωρο (Οκτώβρης-Νοέμβρης).
Τα εμβόλια πρέπει να δένονται ομαδικά και προσεκτικά, να ταξινομούνται και να τοποθετούνται σε υπόστρωμα με υγρασία ή να τυλίγονται προσεκτικά με πλαστικό υλικό. Θα πρέπει να φυλάσσονται σε δροσερό και υγρό μέρος όπου θα παραμένουν σε αδράνεια μέχρι την άνοιξη.
Αν δεν έχω έτοιμα κάποια μοσχεύματα από πέρυσι θα πρέπει να περιμένω να το κάνω του χρόνου;
Όχι απαραίτητα, μπορείτε να βρείτε και να προμηθευτείτε μοσχεύματα βλαστού όλων των γνωστών ποικιλιών σε οποιοδήποτε φυτώριο για ό,τι δέντρο επιθυμείτε να κεντρίσετε. Ο υπεύθυνος του φυτωρίου θα σας βοηθήσει και θα σας συμβουλέψει επίσης να ακολουθήσετε την τεχνική εγκεντρισμού που είναι κατάλληλη για την δική σας περίπτωση
Πότε να Εμβολιάσω και να Κεντρίσω;
Η καλύτερη εποχή για να εμβολιάσετε με ενοφθαλμισμό ή με εγκεντρισμο μοσχεύματος βλαστού είναι η άνοιξη, από τη στιγμή που οι οφθαλμοί των δέντρων αρχίζουν να ανοίγουν, μέχρι και την άνθιση. Συνήθως τον Απρίλιο με αρχές Μαΐου.
Τι Εργαλεία και Υλικά θα Χρειαστώ για τον Εγκεντρισμο (Εμβολιασμό);
Ένα κοφτερό μαχαίρι
Ένα οδοντωτό πριόνι με μεγάλη λάμα
Κλαδευτήρι
Τα μοσχεύματα βλαστού, στα οποία είναι επισημασμένη η ποικιλία τους
Μια κολλητική ταινία, μονωτική ταινία, δεματικά καλωδίων ή σπάγκο
Ένα υλικό για να καλύψετε την τομή (κερί, παραφίνη, ρετσίνι ή πίσσα)
Μπορείτε να τα προμηθευτείτε από οποιοδήποτε κατάστημα γεωργικών εφοδίων.
Πως θα Καλύψω τις Τομές και θα Συγκρατήσω τα Μοσχεύματα;
Καλύψτε την τομή του ξύλου του υποκειμένου με μια προστατευτική επικάλυψη κεριού, παραφίνης ή πίσσας με μια βούρτσα, ώστε να μην μολυνθούν οι τομές
Αμέσως μετά την ολοκλήρωση του εγκεντρισμού όλα τα μοσχεύματα πρέπει να καλύπτονται με ένα προστατευτικό πλαστικό καλυμμα (πχ πλαστικές σακούλες) δεμένο γύρω γύρω με μονωτική ταινία ώστε να προστατεύονται τα μοσχεύματα από τις καιρικές συνθήκες και τα παθογόνα. Επιλέξτε μια αξιόπιστη κολλητική ταινία που δεν θα ξεκολλήσει στην πρώτη βροχή. Κρατήστε καλυμμένα τα μοσχεύματα όλο το καλοκαίρι και αργότερα αφαιρέστε τη.
Πως θα Κεντρίσω με Μοσχεύματα Βλαστού;
Α) Για να αλλάξετε ποικιλία εφαρμόστε τον εγκεντρισμό με απλή σχισμή. Επιλέξτε ένα σημείο χωρίς διακλαδώσεις και κάντε μια οριζόντια τομή με το πριόνι. Κάντε μια σχισμή στη μέση με μια σμίλη(όταν πρόκειται για κορμό ή μεγάλο βραχίονα) ή με ένα κοφτερό μαχαίρι (για ένα μικρό κλαδίσκο) όχι πολύ βαθιά. Μετά από μερικές δοκιμές θα μάθετε τη σωστή βάθος που πρέπει να έχει η σχισμή.
Αφαιρέστε το άνω τμήμα του μοσχεύματος με μια πλάγια τομή 1 cm πάνω από τον ανώτερο οφθαλμό, ώστε το μόσχευμα να έχει 3 οφθαλμούς στο σύνολο. Με ένα κοφτερό μαχαίρι κάντε μια τομή σχήματος V στο μόσχευμα και μερικά εκατοστά κάτω από τον τελευταίο οφθαλμό, ώστε η βάση του να σφηνώσει στη σχισμή. (Δείτε και τις εικόνες για να καταλάβετε καλύτερα την περιγραφή)
Με τη βοήθεια της σμίλης ανοίξτε τη σχισμή ελαφρά και τοποθετήστε τα μοσχεύματα στις άκρες, όπως βλέπετε στις εικόνες. Ο εξωτερικός φλοιός του μοσχεύματος πρέπει να εφάπτεται με αυτόν του υποκειμένου ώστε οι καμβιακοί τους ιστοί να ενωθούν. Επειδή ο φλοιός του υποκειμένου είναι παχύτερος από το φλοιό μοσχεύματος, τοποθετήστε το μόσχευμα με μια μικρή κλίση ώστε να εξασφαλίσετε την επαφή του καμβιακού ιστού
Μετά από αυτή τη διαδικασία καλύψτε την τομή με την προστατευτική επικάλυψη που περιγράψαμε πιο πριν και το προστατευτικό κάλυμμα, ώστε να μην υπάρξουν φθορές από τον αέρα, τα πουλιά ή την βροχή.
Όταν αφαιρέσετε τα καλύμματα θα πρέπει να δοθεί προσοχή στην στήριξη των κλάδων δένοντάς τα πάνω σε ένα στήριγμα ή δένοντας με ένα σπάγκο τους βλαστούς που θα προκύψουν ώστε να ελέγξετε το σχήμα της κόμης.
Β) Δεύτερος τρόπος εγκεντρισμού με μόσχευμα βλαστού είναι ο πλάγιος εγκεντρισμός με γλωσσίδιο. Αυτός ο τρόπος χρησιμοποιείτε σε νέα δέντρα με κλαδιά μικρής διαμέτρου, οπού το μόσχευμα έχει την ίδια διάμετρο με τους κλάδους.
Κάντε μια πλάγια τομή στον κλάδο του υποκειμένου γύρω στα 4 με 5 εκατοστά και μια αντίστοιχη στο μόσχευμα, όπως φαίνεται στο σχήμα. Οι τομές να είναι ευθείες και απότομες κάνοντάς τες με ένα κοφτερό μαχαίρι. Για τη γλώσσα, κάντε μια κάθετη τομή στο υποκείμενο και στο μόσχευμα αρχίζοντας 1-2 εκατοστά από την κορυφή. Δείτε τις εικόνες για να σας βοηθήσουν να καταλάβετε την περιγραφή Ταιριάξετε τα δύο μέρη στο σημείο τομής μαζί και προσέξτε να έχουν την ίδια διάμετρο ώστε οι καμβιακοί τους ιστοί να εφάπτονται.
Μόλις τελειώσετε, δέστε σφιχτά με μονωτική ταινία το σημείο επαφής και στη συνέχεια καλύψτε προσεκτικά την ένωση. Αυτή η μέθοδος είναι δύσκολη για τους αρχάριους , αλλά χρησιμοποιείται ευρέως από τους έμπειρους χειριστές. Βεβαιωθείτε πως η τομή σφραγίστηκε καλά ώστε να μην μολυνθεί και να προχωρήσει φυσιολογικά η ένωση. Όταν το μόσχευμα αρχίσει να αναπτύσσετε, μην ξεχάσετε να αφαιρέστε το κάλυμμα για να μην εμποδίζει την ροή των χυμών στο μόσχευμα.
Γ) Υπάρχει η τεχνική του Υπόφλοιου εγκεντρισμού η Στεφανίτης, κατά την οποίο κάνουμε μια οριζόντια τομή στο πάνω μέρος του κορμού του δέντρου ή στους μεγάλους βραχίονες και ανοίγουμε προσεκτικά τον φλοιό σε αρκετά σημεία γύρω από το σημείο τομής, ο αριθμός των οποίων εξαρτάται από τη διάμετρο του υποκειμένου.
Τα μοσχεύματα πρέπει να έχουν 3 οφθαλμούς και προετοιμάζονται με τους τρόπους που είδαμε πριν. Στο κάτω μέρος τους κάνουμε μια μονόπλευρη τομή 5 εκατοστών με τρόπο τέτοιο που να σφηνώσουν μεταξύ του φλοιού και του ξύλου του υποκειμένου
Τα μοσχεύματα δένονται με σπάγκο και μονωτική ταινία και καλύπτονται όπως είδαμε παραπάνω στον εγκεντρισμό με σφήνα. Ενδέχεται να μην αναπτυχθούν όλα τα μοσχεύματα σε κάθε κορμό. Αργότερα διαμορφώνουμε τους κύριους βραχίονες όπως επιθυμούμε και ακολουθούμε τις συμβουλές για το στήριγμα όπως αναφέρθηκε πιο πάνω.
Τι Κάνω αν ο Εγκεντρισμός αποτύχει;
Είναι σπάνιο να έχετε 100% επιτυχία και να βλαστίσουν και να αναπτυχθούν όλα τα μοσχεύματα. Το να αποτύχουν να βλαστήσουν ένα ή δύο μοσχεύματα δεν είναι κάτι σοβαρό, αφού συνήθως χρησιμοποιούμε περισσότερα ανά δέντρο απ ‘ότι είναι αναγκαίο για την αλλαγή της ποικιλίας του. Σε κλάδους όπου τα εμβόλια αποτυγχάνουν αφήστε τους βλαστούς του υποκειμένου να μεγαλώσουν. Σε αυτούς μπορείτε να κάνετε ενοφθαλμισμό ή εγκεντρισμό εκ νέου μέσα στο καλοκαίρι ή αργότερα την επόμενη άνοιξη.
